13. เตรสมนโย อสงฺคหิเตนสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตปทวณฺณนา

[448] เยหีติ รูปกฺขนฺธธมฺมายตนาทีหิฯ ตีหิปิ ขนฺธายตนาทิสงฺคเหหิฯ ปุน เยหีติ อรูปภวาทีหิฯ โอฬาริกายตนาเนว โหนฺติ อายตนธาตุสงฺคเหหิปิ อสงฺคหิตตฺตาฯ เตติ จตุโวการภวาทโยฯ วุตฺตาวเสสาติ รูปกฺขนฺธธมฺมายตนาทีหิ อวสิฏฺฐาฯ สติปิ อสงฺคาหกตฺเต เตหิ อสงฺคหิตานํ สมฺปโยโค น สมฺภวตีติ เวทนากฺขนฺธาทโย อิธ เตรสมนเย วิสฺสชฺชนํ น รุหนฺติ นาโรหนฺติฯ เตนาห อฏฺฐกถายํ ‘‘เวทนากฺขนฺเธน หิ ขนฺธาทิวเสน รูปารูปธมฺมา อสงฺคหิตา โหนฺติ, เตสญฺจ สมฺปโยโค นาม นตฺถี’’ติ (ธาตุ. 448) อสงฺคาหกา เอว น โหนฺติ อวิกลปญฺจกฺขนฺธาทิสมุทายภาวโตฯ

เตติ ‘‘ทุกฺขสจฺจาที’’ติ อาทิ-สทฺเทน วุตฺตธมฺมาฯ อสพฺพ…เป.… สิยุํ อวิตกฺกาวิจาราทิธมฺมา วิยฯ น เตสํ วิปฺปโยโค นตฺถิ ตพฺพินิมุตฺตสฺส จิตฺตุปฺปาทสฺส สมฺภวโตฯ เวทนากฺขนฺเธน อสงฺคหิตานํ อนารมฺมณมิสฺสกตฺตา น ‘‘วิปฺปโยคสฺส อตฺถิตายา’’ติ วุตฺตํฯ ตถา จาห ‘‘รูปารูปธมฺมา อสงฺคหิตา’’ติฯ อุภยาภาวโตติ สมฺปโยควิปฺปโยคาภาวโตฯ อนารมฺมณสหิตสพฺพวิญฺญาณตํธาตุสมฺปยุตฺตตทุภยธมฺมา อเจตสิกเจตสิกโลกิยปทาทีนํ วเสน เวทิตพฺพาฯ

เตรสมนยอสงฺคหิเตนสมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

14. จุทฺทสมนโย วิปฺปยุตฺเตนสงฺคหิตาสงฺคหิตปทวณฺณนา

[456] ธมฺมสภาวมตฺตตฺตาติ สภาวธมฺมานํ ธมฺมมตฺตตฺตา อวตฺถาวิเสสมตฺตตฺตาฯ

สมุจฺฉิชฺชติ เอเตนาติ สมุจฺเฉโทฯ สงฺคหาทิวิจารปรินิฏฺฐานภูโต จุทฺทสมนโยฯ เตนาห ‘‘ปริโยสาเน นเย’’ติฯ วิสฺสชฺเชตพฺพธมฺมวิวิตฺตา ปุจฺฉา โมฆปุจฺฉา, สา ตถาภูตาปิ วิสฺสชฺเชตพฺพธมฺมาภาวสฺส ญาปิกา โหตีติ อาห ‘‘เตสํ ปุจฺฉาย โมฆตฺตา เต น ลพฺภนฺตี’’ติฯ โมฆา ปุจฺฉา เอตสฺสาติ โมฆปุจฺฉโกฯ

อฏฺฐโม นโย ตตฺถ สพฺพปุจฺฉานํ โมฆตฺตา ฯ เตน จ สหาติ เตน อฏฺฐมนเยน สทฺธิํ อิมสฺมิํ โอสานนเย อฏฺฐมนเย จ โอสานนเย จ เอเต ธมฺมายตนาทโย สพฺพปฺปกาเรน น ลพฺภนฺติฯ วิปฺปโยคสฺสปิ อภาวาติ ตตฺถ การณมาหฯ

จุทฺทสมนยวิปฺปยุตฺเตนสงฺคหิตาสงฺคหิตปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ธาตุกถาปกรณ-อนุฏีกา สมตฺตาฯ

ปุคฺคลปญฺญตฺติปกรณ-อนุฏีกา

1. มาติกาวณฺณนา

[1] ‘‘ธาตุกถํ เทสยิตฺวา อนนฺตรํ ตสฺส อาห ปุคฺคลปญฺญตฺติ’’นฺติ วุตฺเต ตตฺถ การณํ สมุทาคมโต ปฏฺฐาย วิภาเวนฺโต ‘‘ธมฺมสงฺคเห’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ยทิปิ ธมฺมสงฺคเห ผสฺสาทีนํ ปถวีอาทีนญฺจ ธมฺมานํ นานานยวิจิตฺโต อนุปทวิภาโคปิ กโต, น สงฺคโห เอว, โส ปน เตสํ กุสลตฺติกาทิเหตุทุกาทิติกทุเกหิ สงฺคหสนฺทสฺสนตฺโถติ วุตฺตํ ‘‘ธมฺมสงฺคเห ติกทุกาทิวเสน สงฺคหิตานํ ธมฺมาน’’นฺติฯ เตเนว หิ ตํ ปกรณํ ‘‘ธมฺมสงฺคโห’’ติ สมญฺญํ ลภิฯ กามญฺจ ธมฺมสงฺคเหปิ ‘‘ตสฺมิํ โข ปน สมเย จตฺตาโร ขนฺธา โหนฺตี’’ติอาทินา (ธ. ส. 58) ขนฺธาทิวิภาโค ทสฺสิโต, โส ปน น ตถา สาติสโย, ยถา วิภงฺคปกรเณติ สาติสยํ ตํ คเหตฺวา อาห ‘‘วิภงฺเค ขนฺธาทิวิภาคํ ทสฺเสตฺวา’’ติ, ยโต ตํ ‘‘วิภงฺโค’’ตฺเวว ปญฺญายิตฺถฯ ธาตุกถายาติ อาธาเร ภุมฺมํ, ตถา ‘‘ธมฺมสงฺคเห วิภงฺเค’’ติ เอตฺถาปิฯ อาธาโร หิ สงฺคหณวิภชนปฺปเภทวจนสงฺขาตานํ อวยวกิริยานํ ตํสมุทายภูตานิ ปกรณานิ ยถา ‘‘รุกฺเข สาขา’’ติฯ กรณวจนํ วา เอตํ, ธาตุกถาย กรณภูตายาติ อตฺโถฯ

เอตฺถ จ อภิญฺเญยฺยธมฺเม เทเสนฺโต เทสนากุสโล ภควา ติกทุกวเสน ตาว เนสํ สงฺคหํ ทสฺเสนฺโต ธมฺมสงฺคณิํ เทเสตฺวา สงฺคหปุพฺพกตฺตา วิภาคสฺส ตทนนฺตรํ ขนฺธาทิวเสน วิภาคํ ทสฺเสนฺโต วิภงฺคํ เทเสสิฯ ปุน ยถาวุตฺตวิภาคสงฺคหยุตฺเต ธมฺเม สงฺคหาสงฺคหาทินยปฺปเภทโต ทสฺเสนฺโต ธาตุกถํ เทเสสิ ตสฺสา อพฺภนฺตรพาหิรมาติกาสรีรกตฺตาฯ น หิ สกฺกา ขนฺธาทิเก กุสลาทิเก จ วินา สงฺคหาสงฺคหาทินยํ เนตุนฺติฯ เตนาห ‘‘ตถาสงฺคหิตวิภตฺตาน’’นฺติฯ